Vragen

Op het DNA-paspoort staan in de eerste en laatste kolom de genen en de meest voorkomende variaties in de genen die getest zijn. In de tweede kolom staat de uitslag. Daarnaast staat op het DNA-paspoort het resultaat van de gevonden genetische aanleg achter elk getest gen. Deze wordt aangeduid met het begrip fenotype. Het fenotype geeft aan hoe snel of langzaam de metabolisatie gaat per gen. Hiervoor wordt de Engelse afkorting gebruikt.

NM = normale metabolisering (normal metabolizer)
IM = verminderde metabolisering (intermediate metabolizer)
UM = zeer snelle metabolisering (ultrarapid metabolizer)
PM = geen of trage metabolisering (poor metabolizer)

Diverse zorgverzekeraars hebben aangegeven dat farmacogenetisch onderzoek wordt vergoed als sprake is van ernstige bijwerkingen of een medicijn dat niet of nauwelijks werkt. Dit kan mogelijk van verzekeraar tot verzekeraar verschillen, dus het is verstandig om dit even na te vragen bij uw zorgverzekeraar.

De DNA-test en het DNA-paspoort zijn zorgkosten en dus fiscaal aftrekbaar.

Ja, het afgenomen DNA-materiaal (speeksel in een buisje) wordt gestabiliseerd in de DNA-afnamekit. Op de DNA-afnamekit staat een QR-code. Het laboratorium ontvangt enkel de afnamekit en de barcode, die niet herleid kunnen worden naar de persoonsgegevens. Na het onderzoek wordt het DNA-monster door het laboratorium direct vernietigd. Het rapport met de uitslagen en advies worden per e-mail verstuurd naar de aanvrager. Het DNA-paspoort wordt per reguliere post verstuurd.

Gegevens van de aanvrager worden 30 dagen na de levering van het paspoort en/of rapport door niFGo verwijderd.

Wanneer er sprake is van (ernstige) bijwerkingen die het dagelijkse leven ingrijpend veranderen of als er de persoonlijke indruk is dat het medicijn te weinig effect heeft dan wordt sterk aangeraden een farmacogenetisch onderzoek voor dat medicijn aan te vragen. Immers, 10% van de patiënten heeft 4 of meer afwijkingen in de genen, die betrokken zijn bij het verwerken van medicijnen.

Kijk in de tabel of uw medicijn ertussen staat. Het is ook mogelijk om te zoeken op werkzame stof.

Nee, de uitkomsten van farmacogenetisch testen kunnen alleen leiden tot een wijziging van het medicijn of de dosering. Er wordt onderzocht wat de wisselwerking is tussen de leverenzymen (genen) en de werkzame stof (medicijn). Dit heeft niets te maken met de aandoening.

Iedereen heeft recht op het beste medicijn en de juiste dosering. Wat op grond van statistische gegevens als standaard wordt voorgeschreven, houdt geen rekening met individuele kenmerken. Variaties in genen, kunnen de oorzaak zijn van een medicijn dat slecht werkt of van bijwerkingen. Het is dus altijd aan te raden om een DNA-test te laten afnemen voordat met medicijnen wordt begonnen. Voor één enkel medicijn kan een farmacogenetische test worden aangevraagd. Gebruikt men meerdere medicijnen, dan is het DNA-paspoort meer geschikt.

Op het DNA-paspoort staan de genen die een rol spelen bij de opname en afbraak van medicijnen.

Met het DNA-paspoort kunnen artsen en apothekers zowel in Nederland als in het buitenland medicijnen voorschrijven die passen bij het op het paspoort aangegeven farmacogenetisch profiel. Met het DNA-paspoort is vast te stellen welke medicijnen minder goed worden verwerkt. Op deze manier wordt het risico op ernstige bijwerkingen verminderd.

Voor bepaalde medicijnen is in sommige landen een farmacogenetische test vooraf verplicht gesteld. Bijvoorbeeld voor Codïne en Clopidogrel.

Is er sprake van bijwerkingen en/of heeft een medicijn niet of te weinig effect? Dan wordt sterk aangeraden om een DNA-test voor dat medicijn aan te vragen. Dit is een test op DNA-niveau. Immers, veel patiënten hebben 4 of meer afwijkingen in de genen die betrokken zijn bij het opnemen van medicijnen in het lichaam.

Met de uitslag van de test kunnen artsen en apothekers het beste medicijn en de juiste dosering bepalen. Voor een groot aantal medicijnen zijn inmiddels op basis van de beschikbare wetenschappelijke literatuur richtlijnen opgesteld door de Werkgroep Farmacogenetica. In deze richtlijnen vinden artsen en apothekers informatie over hoe zij kunnen handelen bij verschillende variaties in de genen, die betrokken zijn bij het afbreken van het medicijn.

Onderzoek heeft uitgewezen dat circa 7% van de acute ziekenhuisopnames toe te schrijven is aan medicijngebruik zoals overdosering of een werkzame stof die niet wordt verwerkt door de leverenzymen. Ongeveer de helft hiervan is te voorkomen. (Bron: Frequency of and risk factors for preventable medication-related hospital admissions in the Netherlands, 2008)

Op het DNA-paspoort staan leverenzymen (genen) die verantwoordelijk zijn voor de verwerking en afbraak (metabolisatie) van medicijnen. Dit is een overzicht van de wisselwerking tussen genen en de meeste geneesmiddelen:

CYP2D6 is een belangrijk enzym dat heel veel van de (door huisartsen) voorgeschreven medicijnen afbreekt. Bijvoorbeeld: Metoprolol, Codeïne, Oxycodon, Tramadol, Clomipramine, Doxepine, Imipramine, Nortriptyline, Paroxetine, Venlafaxine, Haloperidol, en Risperidon.

CYP1A2 is een enzym dat effect heeft op de activiteit van andere enzymen die de werking van medicijnen bepalen, zoals: Clozapine. Variatie in CYP1A2 kan leiden tot activatie of remming van andere enzymen.

CYP2B6: belangrijk enzym voor de verwerking van antivirale middelen.

CYP2C9 bepaalt onder andere de gevoeligheid voor antistollingsmedicijnen, zoals Acenocoumarol en het anti-epilecticum Fenytoïne.

CYP2C19: is het belangrijkste enzym bij de werking van antidepressiva (o.a. Imipramine, Citalopram en Escitalopram), maagbeschermingsmiddelen die behoren tot protonpompremmers (o.a. Lansoprazol, Esomeprazol, Omeprazol, Pantoprazol en Rabeprazol) en antistollingsmiddelen (o.a. Clopidogrel).

CYP3A4: betrokken bij de verwerking van meer dan de helft van de medicijnen die worden voorgeschreven in Nederland.

CYP3A5: belangrijk enzym voor immuunsuppressiva.

VKORC1 is een enzym dat van belang is bij de verwerking van bloedverdunners. Veel voorgeschreven medicijnen zijn Acetylsalicylzuur, Fenprocoumon, Ascal en Acenocoumarol. Variaties in dit gen kunnen bloedstolling vertragen met (inwendige) bloedingen als gevolg.

ABCB1 is een transporteiwit (MRP1) dat lichaamsvreemde stoffen, zoals medicijnen, uit cellen pompt. ABCB1 zorgt dus voor resistentie tegen medicijnen. Variatie in ABCB1 leidt tot verminderde activiteit met als gevolg dat stoffen in de cellen blijven zitten, met kans op bijwerkingen.

BChE helpt het lichaam te beschermen tegen bepaalde toxische stoffen, zoals pesticiden en gifstoffen, die werken op de zenuwen. Ook blijkt dit gen een rol te spelen bij de overdracht van zenuwsignalen. Maar dit gen is ook verantwoordelijk voor een goede afbraak van medicijnen, vooral spierverslappers. Het is dus belangrijk om te weten wat dit gen doet in geval van narcose en als een spierverslapper in noodsituaties wordt toegediend. Ongeveer 1 op de 1.250 patiënten heeft een verlaagde activiteit van BChE, waarvan de helft wordt veroorzaakt door een afwijking in het gen zelf.

COMT is betrokken bij de omzetting van Catecholamines, dit zijn stresshormonen zoals dopamine en adrenaline. Variatie leidt tot lagere activiteit en mogelijk hogere dopamineconcentraties. COMT is belangrijk voor het gebied aan de voorkant van de hersenen (prefrontale cortex). De prefrontale cortex is van invloed op de informatieverwerking in de hersenen, het gedrag en cognitieve taken met een uitvoerende functie zoals het leren omgaan met regels en taakstructuren.

CYP1A2  beïnvloedt de activiteit van andere enzymen, die betrokken zijn bij het afbreken van medicijnen. Variaties in CYP1A2 kunnen leiden tot een verlaagde of verhoogde enzymactiviteit. Voor een deel wordt de werking van dit gen ook bepaald door niet-genetische factoren. Bij de westerse bevolking is dit gen zeer actief (UM). De activiteit van dit gen wordt extra gestimuleerd door onder andere roken, insuline en het eten van koolsoorten en geroosterd vlees. Maar ook geneesmiddelen als Omeprazol en Carbamazepine activeren de werking van dit gen extra. De medicijnen Fluvoxamine en Ciprofloxacine remmen echter de activiteit van CYP1A2.

CYP2B6 is vooral belangrijk als antivirale middelen (Efavirenz en Nevirapine), antidepressiva (Bupropion) en pijnstillers (Ketamine en Ifosfamide) worden voorgeschreven. De activiteit van CYP2B6 is ook van belang bij het afbreken van medicijnen die op het centrale zenuwstelsel werken. De medicijnen Fluoxetine en Fluvoxamine remmen de activiteit van CYP2B6.

CYP2C19 is belangrijk als antidepressiva, maagmiddelen (de protonpompremmers) en antistollingsmiddelen worden. Bijvoorbeeld: Lansoprazol, Esomeprazol, Omeprazol, Pantoprazol, Rabeprazol, Imipramine, Citalopram, Escitalopram en Plavix (Clopidogrel). CYP2C19 werkt niet alleen in de lever, maar ook in het maag-darmkanaal. Circa 30% van de mensen heeft een variant die tot een verminderde activiteit leidt. Clopidogrel (antistollingsmiddel) is een prodrug, dat wil zeggen dat het medicijn eerst nog geactiveerd moet worden om effect te kunnen hebben. CYP2C19 zorgt voor die activatiestap. Een verminderde activiteit (IM) betekent dus dat die stap niet of nauwelijks wordt gemaakt en het medicijn dus niet of nauwelijks werkt. Voedingssupplementen waarin kurkuma, sesamzaad of sint-janskruid
zijn verwerkt remmen de werking van CYP2C19.

CYP2C9 is betrokken bij circa 20% van alle medicijnen; onder andere NSAID’s als Naproxen, Diclofenac en Ibuprofen, bloedsuikersverlagers als Tolbutamide, Glipizide, Glimepiride en Nateglinide, bloeddrukverlagers als Losartan en Irbesartan, antistollingsmiddelen als Acenocoumarol en Fenprocoumon en het anti-epilecticum Fenytoïne. Voedingssupplementen op basis van knoflook, kurkuma en sesam verminderen de activiteit van CYP2C9. Het medicijn Clopidogrel remt de activiteit van CYP2C9 sterk.

CYP2D6  is betrokken bij circa 25% van de door artsen voorgeschreven medicijnen en een van de belangrijkste genen als het gaat om afbreken van medicijnen als antidepressiva, antipsychotica, opioïden, tamoxifen en anti-aritmica. De 18 meest belangrijke varianten worden getest. Ook wordt het aantal functionele kopieën getest. Bij meer dan 2 kopieën (standaard) is er sprake van een extra verhoogde activiteit.

CYP2E1 is betrokken bij de afbraak van één meest gebruikte medicijnen: Paracetamol (Acetylsalicylzuur). CYP2E1 is bovendien betrokken bij het afbreken van veel toxines en kankerverwekkende stoffen zoals alcohol en stoffen uit sigarettenrook.

CYP3A4 is betrokken bij het afbreken van sommige opioïden, cholesteroverlagers, bloeddrukverlagers, immuunsuppressiva, middelen tegen kanker, kalmerende middelen, antibiotica en corticosteroïden. Daarnaast speelt CYP3A4 een rol bij de ontgifting van galzuren, deactivatie van testosteron en gedeeltelijke degradatie van vitamine D. Niet-genetische factoren zoals, als milieu-effecten, roken, co-medicatie en hormonen zijn ook van invloed op de activiteit van CYP3A4. Grapefruitsap en groentesappen hebben een remmende werking op de activiteit van CYP3A4.

CYP3A5 vertoont overlap in geneesmiddelenspecificiteit met CYP3A4 en is ook betrokken bij afbreken van een groot aantal geneesmiddelen. Het niet tot expressie brengen van CYP3A5 in combinatie met een vertraagd CYP3A4-metabolisme, zou ondersteunend kunnen zijn bij een vermoeden van een vertraagd metabolisme voor geneesmiddelen die via CYP3A4/CYP3A5 worden afgebroken. Als het CYP3A4-metabolisme normaal is, heeft het niet tot expressie brengen van CYP3A5 waarschijnlijk nauwelijks gevolgen. CYP3A5 is een enzym dat bij een deel van de westerse bevolking niet actief is, dus PM.

DYPD codeert voor het DPD-enzym. Variaties in dit gen kunnen leiden tot een verminderde of afwezige enzymactiviteit met als gevolg verhoogde intracellulaire giftige concentraties. Bijwerkingen als neutropenie, trombopenie en hand-voetsyndroom kunnen het gevolg zijn van een verminderde of afwezige activiteit. De medicijnen Fluorouracil en Capecitabine geven het risico op toxische reacties bij een verminderde of afwezige activiteit.

F2 (factor 2) codeert voor het eiwit protrombine, dat circuleert in de bloedstroom. Dit eiwit wordt pas actief bij bloedingen en vormt dan bloedstolsel om de bloeding te stoppen. Onder normale omstandigheden (geen bloedingen) is F2 dus niet actief (PM). Variatie in F2 brengt het risico met zich mee dat er onnodig bloedstolsels worden gevormd. Voedingssupplement vitamine K stimuleert de aanmaak van protrombine.

F5 (factor 5) bevat instructies voor het aanmaken van coagulatiefactor V en de vorming van trombine en fibrine, die er voor zorgen dat het bloed op de juiste manier stolt. F5 dient geïnactiveerd te worden om de bloedstroom weer op gang te krijgen. Door een specifieke variant in F5 verloopt dit proces 10 keer langzamer, waardoor de stollingsneiging toeneemt. Hierdoor is er risico op een embolie.

HLA-B is van belang als Carbamazepine wordt voorgeschreven. Aanwezigheid van een bepaalde variant wordt geassocieerd met een verhoogd risico op het Steven-Johnsons syndroom (SJS) of toxische epidermale necrolyse (TEN) binnen de Aziatische populatie.

IFNL3 is belangrijk voor het op gang komen van afweerreactie. Het gaat dan om antivirale, antitumor- en immunomodulerende activiteiten. Het gen is dus vooral belangrijk voor afweer tegen virussen. Voor mensen met chronische hepatitis C (HCV) is IFNL3 van belang voor het bepalen van de juiste medicatie.

MTHFR is betrokken bij het foliumzuurmetabolisme. Foliumzuurmetabolisme is belangrijk voor veel lichaamsfuncties. MTHFR regelt het activeren van veel andere genen. Variaties in MTHFR leiden tot een verlaagde activiteit en dus tot verhoogde waarde van homocysteïne. Hoge waarde van homocysteïne kan leiden tot irritaties aan de bloedvaten. In combinatie met F2- of F5-variaties leidt dit tot een extra verhoogd risico op bloedstolsels. Voedingssupplementen met vitamine B kunnen helpen de homocysteïne-waarde op het gewenste niveau te houden.

OPMR1 is belangrijk voor het bepalen van de juiste pijnbestrijder en de juiste dosering; dit vanwege de verslavende werking van pijnbestrijders als Codeïne, Oxycodon, Fentanyl, Methadon en Morfine.

SLCO1B1 is betrokken bij het transport van medicijnen. SLCO1B1 is het belangrijkste gen dat de werking van statines bepaalt. Ongeveer 20% van de westerse bevolking heeft een genetische variatie waardoor de activiteit van SLCO1B1 minder is. Een verminderde activiteit leidt tot afname van de hoeveelheid statine in de lever en toename van de plasmaconcentratie van statine. Dit laatste kan het risico op myopathie (ernstige spierpijn) verhogen en leiden tot een verhoogd kreatinegehalte.

TPMT is net als COMT betrokken bij de ontgifting van het lichaam. TPMT is belangrijk voor de omzetting van thiopurines (zoals Azathioprine, 6-Mercaptopurine en Thioguanine). TPMT speelt ook een rol bij afvoer van medicijnen tegen kanker en aandoeningen waarbij ons afweersysteem een rol speelt, zoals leukemie, de ziekte van Crohn en reumatoïde artritis. Variaties in TPMT kunnen tot ernstige bijwerkingen leiden.

VKORC1 activeert vitamine K, belangrijk voor het regelen van bloedstolling. Een tekort aan vitamine K kan sommige stollingsprocessen belemmeren. Een verminderde activiteit (45% van de westerse bevolking) leidt tot minder goede bloedstolling en een verhoogde gevoeligheid voor bloedverdunners op basis van cumarine. Het gen CYP2C9 is ook betrokken bij de omzetting van bloedverdunners op basis van cumarine. Omdat antistollingsmedicatie nauwkeurig moet worden gedoseerd, is het belangrijk het genotype van zowel VKORC1 als CYP2C9 te weten. Bloedverdunners op cumarinebasis zijn: Acenocoumarol en Fenprocoumon. Andere veel voorgeschreven medicijnen, die betrekking hebben op bloedverdunner zijn Acetylsalicylzuur en Ascal.